یکپارچگی حسی (Sensory Integration – SI)
فرآیندی است که طی آن دستگاه عصبی مرکزی اطلاعات دریافتی از حواس مختلف (بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی، چشایی، حس عمقی و دهلیزی) را پردازش و سازماندهی میکند تا فرد بتواند به شکل مؤثر با محیط تعامل کند. اختلال در این فرآیند باعث پاسخ نامتناسب یا غیرعادی به محرکهای حسی میشود که میتواند عملکرد روزانه، یادگیری و رفتار را تحتتأثیر قرار دهد.
انواع اختلال یکپارچگی حسی
- بیش حسی (Hypersensitivity)
- واکنش شدید به محرکهای معمولی (صدا، نور، لمس)
- کمحسی (Hyposensitivity)
- نیاز به محرکهای قوی برای دریافت حس (دنبال کردن فشار یا تکان شدید)
- اختلال تمایز حسی (Sensory Discrimination Disorder)
- مشکل در تشخیص تفاوت بین محرکها (مثلاً لمس خفیف یا شدید)
علائم بالینی
- گریه یا ناراحتی شدید در برابر صداهای معمولی
- اجتناب از لمس یا پوشیدن لباس خاص
- علاقه زیاد به حرکات شدید (پریدن، چرخیدن)
- مشکل در تعادل و هماهنگی حرکتی
- استفاده غیرمعمول از دهان یا دستها برای کشف محیط
- دشواری در تغییر فعالیت یا برنامه روزانه
- مشکلات تمرکز و یادگیری
علل و عوامل خطر
- تفاوتهای تکاملی در سیستم عصبی
- سابقه مشکلات رشدی یا نورولوژیک (اتیسم، ADHD، CP)
- نارس بودن یا تجربه زایمان دشوار
- آسیبهای مغزی اولیه
- عوامل محیطی (کمبود فرصتهای حرکتی و حسی در کودکی)
تشخیص
- ارزیابی تخصصی توسط کاردرمانگر حوزه اختلالات حسی – حرکتی
- استفاده از پرسشنامههای استاندارد (Sensory Profile, Sensory Processing Measure)
- مشاهده رفتار کودک در محیطهای مختلف
- بررسی مهارتهای حرکتی، شناختی و اجتماعی همزمان
درمان
1. کاردرمانی مبتنی بر یکپارچگی حسی (SI Therapy)
- استفاده از تجهیزات تخصصی (تاب، توپ، مسیر موانع)
- تحریک سیستم دهلیزی برای بهبود تعادل
- فعالیتهای حس عمقی (فشار، کشش، تحمل وزن)
2. تمرینات خانه
- بازیهای حرکتی ساده (غلتیدن روی زمین، پریدن طناب)
- فعالیتهای لمسی (خمیر بازی، شن و ماسه)
- بازیهای آب برای تحریک حس دمایی
3. تعدیل محیطی
- کاهش محرکهای آزاردهنده (نور شدید، صدای بلند)
- ایجاد فضای امن و پیشبینیپذیر برای کودک
نکات کلیدی
- درمان باید فردمحور بر اساس نیازهای حسی خاص انجام شود.
- آموزش والدین نقش مهمی در موفقیت برنامه دارد.
- جلسات منظم کاردرمانی همراه با تمرین در خانه بهترین نتیجه را میدهد.
یکپارچگی حسی کودک - علائم اختلال یکپارچگی حسی - درمان یکپارچگی حسی - کاردرمانی حسی حرکتی - تحریک حسی کودک - کاردرمانی حسی