اختلال تکاملی زبان
(Developmental Language Disorder)
اختلال تکاملی زبان (DLD) که در گذشته با نام SLI شناخته می شد، یک اختلال عصبی_رشدی شایع است که به طور قابل توجهی بر توانایی فرد در درک، پردازش، یادگیری یا تولید زبان گفتاری تأثیر می گذارد. این وضعیت به عنوان یک چالش رشدی پایدار تعریف می شود که در آن فرد در حوزه زبان (درک یا بیان یا هر دو) دچار نقص قابل توجهی است که از هنجارهای سنی خود پایین تر است و در غیاب عوامل دیگری مانند کاهش شنوایی، اختلال هوش عمومی (IQ پایین)، اتیسم یا آسیب مغزی آشکار رخ می دهد.
نشانه های بالینی
تشخیص DLD مستلزم مشاهده مستمر و قابل توجه نارسایی های زبانی در طول زمان است.
نشانه های بالینی بسته به سن کودک متفاوت است، اما برخی موارد رایج عبارتند از:
● در سنین پیش دبستانی (۱ تا ۵ سالگی):
۱) تأخیر در شروع گفتار: اولین کلمات پس از ۱۸ ماهگی و جملات دو کلمه ای پس از ۲ سالگی.
۲) کمبود واژگان: واژگان بسیار محدودتر نسبت به همسالان، با سرعت کند در یادگیری کلمات جدید.
۳) ساخت جملات ساده و نادرست: استفاده بیش از حد از اسامی و افعال اصلی، حذف حروف اضافه و افعال کمکی.
۴) دشواری در پیروی از دستورات: نیاز به تکرار مکرر دستورالعمل های دو یا سه مرحله ای.
۵) ناتوانی در نام گذاری اشیاء: دشواری در بازیابی سریع واژه ها (آنومی).
● در سنین مدرسه (ابتدایی به بالا):
۱) نحو پیچیده و نادرست: استفاده ناکارآمد از جملات مرکب. دشواری در استفاده صحیح از زمان ها و حالت های فعل.
۲) دشواری در درک مفاهیم انتزاعی: مشکل در فهمیدن مفاهیم فضا، زمان، مقایسه (بزرگتر از، کوچکتر از) و کمیت.
۳) اختلال در روایت پردازی: ناتوانی در بازگویی داستان ها یا شرح وقایع به ترتیب منطقی زمانی و علت و معلولی. داستان ها اغلب فاقد جزئیات کافی یا انسجام ساختاری هستند.
۴) مشکلات سوادآموزی: ناتوانی در ارتباط دادن صداهای گفتاری به حروف و مشکلات در خواندن و نوشتن متون پیچیده.
۵) دشواری در درک زبان غیرمستقیم: عدم توانایی در درک کنایه، شوخی ها یا مفاهیم استعاری رایج در محیط اجتماعی.
علل و عوامل مؤثر
علت دقیق DLD ناشناخته است، اما پژوهش ها بر تعامل پیچیده ای از عوامل ژنتیکی، عصبی و محیطی تمرکز دارند.
■ زمینه ارثی و ژنتیکی:
☆ وراثت پذیری بالا
☆ ژن های مرتبط
■ تفاوت در ساختار و عملکرد نواحی زبانی مغز:
الگوهای فعال سازی متفاوت در نواحی مغزی همچون بروکا و ورنیکه
■ ضعف حافظه کاری شنیداری و کاهش سرعت پردازش زبانی:
☆ ظرفیت محدود حافظه کاری برای نگه داشتن توالی اطلاعات مانند بخش های یک جمله طولانی جهت پردازش دستور زبانی
☆ کند بودن سرعت پردازش سیگنال های شنیداری سریع
■ عوامل محیطی به عنوان عامل تشدید کننده، نه علت اصلی:
☆ کمبود شدید تحریک زبانی در سال های اولیه زندگی
☆ اضطراب شدید در محیط خانوادگی یا عدم حمایت
پیامدها و تأثیرها
اختلال تکاملی زبان یک چالش محدود به دوران کودکی نیست بلکه می تواند پیامدهای طولانی مدتی بر آموزش، تعاملات اجتماعی و سلامت روانی فرد داشته باشد.
● پیامدهای تحصیلی:
☆ تأخیر در سوادآموزی
☆ مشکلات یادگیری دروس زبانی و ریاضی
☆ افت عملکرد تحصیلی کلی
● پیامدهای اجتماعی و عاطفی:
☆ کاهش اعتماد به نفس
☆ انزوای اجتماعی
☆ مشکلات تنظیم هیجانات
● پیامدهای بلندمدت:
افراد مبتلا به DLD که در کودکی مداخله مناسب دریافت نکرده اند، در بزرگسالی ممکن است با مشکلات استخدام، حفظ شغل و روابط بین فردی پیچیده در محیط کار مواجه شوند.
نقش گفتاردرمانگر در درمان DLD
گفتاردرمانگر نقش محوری در شناسایی، ارزیابی و مدیریت DLD ایفا می کند. درمان DLD باید جامع، مبتنی بر شواهد و هدفمند باشد.
۱) ارزیابی جامع و دقیق
☆ استفاده از آزمون های استاندارد برای سنجش مهارت های زبان درکی و بیانی
☆ ارزیابی های کیفی مانند مشاهده کودک در موقعیت های بازی یا گفتگو
☆ سنجش حافظه کاری
۲) طراحی درمان فردمحور
اهداف درمانی باید بر اساس نواقص خاص کودک تنظیم شوند.
۳) تمرین های زبان درمانی تخصصی
☆ تقویت نحو و صرف
☆ افزایش واژگان هدفمند
☆ تقویت حافظه شنیداری
۴) آموزش خانواده و مدرسه
☆ آموزش والدین
☆ همکاری با معلم
۵) پیگیری و ارزیابی پیشرفت
ارزیابی های دوره ای برای سنجش میزان دستیابی به اهداف و تنظیم مجدد برنامه درمانی ضروری است.
راهکارهای آموزشی و محیطی برای تسهیل ارتباط
۱) استفاده از جملات کوتاه و واضح هنگام صحبت با کودک
۲) تکرار و گسترش گفتار کودک به شکل صحیح و کامل تر
۳) استفاده از بازی های زبانی و ابزارهای کمکی بصری همچون:
○ داستان سازی و قافیه یابی: بازی هایی که نیاز به تولید آواها یا واژه های جدید دارند.
○ استفاده از تصاویر و اشیاء واقعی: برای کمک به تثبیت معانی انتزاعی یا واژگان جدید
۴) ایجاد محیط یادگیری آرام و متمرکز با حذف عوامل حواس پرتی
۵) همکاری میان تیم درمانی و والدین
کلمات کلیدی
اختلال تکاملی زبان، DLD، تأخیر زبان در کودکان، گفتاردرمانی، درمان اختلال زبان، توانبخشی زبانی، زبان درمانی کودکان، آموزش زبان کودکان، نقص ساختاری زبان، مشکلات نحوی در کودکان، اختلال در حافظه کاری شنیداری، ارزیابی DLD