اختلال کمتوجهی – بیشفعالی (Attention Deficit Hyperactivity Disorder – ADHD)
یک اختلال تکاملی عصبرشدی است که معمولاً از کودکی آغاز میشود و میتواند در بزرگسالی نیز ادامه پیدا کند. این اختلال باعث مشکلات جدی در تمرکز، کنترل تکانشها و تنظیم فعالیت بدنی میشود.
انواع بیشفعالی بر اساس DSM-5
- نوع نقص توجه(Predominantly Inattentive Type)
- مشکل در تمرکز روی جزئیات
- فراموش کردن وسایل و تکالیف
- حواسپرتی سریع با محرکهای محیطی
- نوع بیشفعال – تکانشی (Predominantly Hyperactive-Impulsive Type)
- بیقراری مداوم و نیاز به حرکت
- قطع کردن صحبت دیگران
- دشواری در انتظار نوبت
- نوع ترکیبی (Combined Type)
- ترکیب علائم بیتوجهی و بیشفعالی – تکانشگری
علائم بالینی
علائم نقص توجه
- ناتوانی در حفظ تمرکز در درس یا بازی
- اشتباهات ناشی از بیدقتی
- مشکل در پیگیری دستورالعملها
- اجتناب از کارهایی که نیاز به تلاش ذهنی طولانی دارند
علائم بیشفعالی
- تکان دادن دست و پا یا جابهجایی مکرر روی صندلی
- بلند شدن از جا در شرایطی که باید نشسته بماند
- صحبت کردن بیش از حد
علائم تکانشگری
- پاسخ دادن پیش از اتمام سؤال
- قطع کردن صحبت یا فعالیت دیگران
- تصمیمگیری سریع بدون فکر به پیامدها
علل و عوامل خطر
- زمینه ژنتیکی قوی
- تفاوتهای عصبی در ساختار و عملکرد مغز
- عوارض دوران بارداری یا زایمان
- عوامل محیطی (سموم، استرس، تغذیه نامناسب)
تشخیص
- مصاحبه بالینی و مشاهده مستقیم رفتار
- استفاده از پرسشنامههای استاندارد
- تأیید وجود علائم در بیش از یک محیط (مدرسه، خانه)
- بررسی سایر بیماریهای همراه (اختلالات یادگیری، اضطراب)
درمان
1. درمان دارویی
- محرکها: متیل فنیدیت، آمفتامینها برای بهبود تمرکز
- غیرمحرکها: آتوموکستین، گوانفاسین در صورت عدم تحمل محرکها
2. مداخلات رفتاری و آموزشی
- آموزش مهارتهای خودتنظیمی و مدیریت زمان
- استفاده از تقویت مثبت و سیستم پاداش
- ارائه ساختار و برنامه منظم در کلاس و خانه
3. کاردرمانی (Occupational Therapy)
- تمرین مهارتهای اجرایی (برنامهریزی، سازماندهی)
- فعالیتهای تقویت توجه پایدار و تقسیم توجه
- تعدیل محرکهای محیطی برای کاهش حواسپرتی
4. آموزش خانواده
- راهکارهای مدیریت رفتار
- همکاری مستمر با تیم درمانی
نکات کلیدی
- درمان ترکیبی (دارویی + رفتاری + کاردرمانی) بهترین نتیجه را دارد.
- پیگیری منظم هر ۳ تا ۶ ماه ضروری است.
- مداخله زودهنگام، عملکرد تحصیلی و اجتماعی کودک را بهبود میدهد.
بیشفعالی کودک - علائم بیشفعالی - درمان بیشفعالی - کاردرمانی بیشفعالی - ADHD در کودکان